การบูรณาการกิจกรรมการพัฒนาหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ

นางศิริกาญจน์   แดงงาม

นักวิชาการพัฒนาชุมชนชำนาญการ

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอแปลงยาว

เรื่อง การบูรณาการกิจกรรมการพัฒนาหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ

สถานที่เกิดเหตุการณ์  อำเภอแปลงยาว จังหวัดฉะเชิงเทรา

ความสุขมวลรวมของหมู่บ้าน (Gross Village Happiness : GVH ) หมายถึง สภาวะที่คนมีคุณภาพชีวิตที่ดี ดำรงชีวิตอย่างมีสมดุลยภาพทั้งจิต กาย ปัญญา ที่เชื่อมโยงกับ เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมอย่างเป็นองค์รวมและสัมพันธ์กันได้ถูกต้องดีงาม นำไปสู่การอยู่รวมกันอย่างสันติระหว่างคนกับคน และระหว่างคนกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งความอยู่เย็น เป็นสุข มีองค์ประกอบที่เป็นปัจจัยพื้นฐานร่วม ในการสร้างความสุขของมนุษย์ได้  ๖  องค์ประกอบ  ได้แก่

1. การมีสุขภาวะ
2. เศรษฐกิจชุมชนเข็มแข็งเป็นธรรม
3. ครอบครัวอบอุ่น
4. การบริหารจัดการชุมชนดี
5. การมีสภาพแวดล้อมดีมีระบบนิเวศที่สมดุล
6. เป็นชุมชนประชาธิปไตยมีธรรมาภิบาล

สำหรับการประเมินความสุขมวลรวมของหมู่บ้านต้นแบบเศรษฐกิจพอเพียง ในอำเภอแปลงยาว จังหวัดฉะเชิงเทรา  ใช้วิธีการประเมินความอยู่เย็นเป็นสุข หรือความสุขมวลรวมของหมู่บ้านและชุมชน (Gross Village Happiness: GVH) และการใช้ปรอทวัดความสุขเป็นเครื่องมือในการประเมิน โดยให้คนในชุมชนทั้งหมดเห็นด้วยพร้อมกันมากที่สุด   เป็นเกณฑ์ในการพิจารณาคะแนนที่ได้จะเห็นถึงระดับความสุข ว่าอยู่ในระดับใด  โดยมีขั้นตอนการประเมินฯ   ดังนี้

1. วิทยากรในการประเมิน ทำความเข้าใจในกระบวนการ ขั้นตอนการจัดประชุมรวมทั้งศึกษารายละเอียดความหมายของตัวชี้วัด เตรียมคำถามที่สามารถสร้างความเข้าใจหรือสื่อสารกับผู้เข้าร่วมประชุมและเหมาะสมสำหรับกลุ่มคนในชุมชน 
2. สร้าง/ทำความเข้าใจในขั้นตอน ประเด็นคำถาม การใช้เครื่องมือกับคณะวิทยากรแบ่งงานให้ทุกคนในทีมมีบทบาทหน้าที่และสามารถทำงานแทนกันได้ เตรียมวัสดุอุปกรณ์ที่จะใช้งานตามกระบวนการที่ออกแบบไว้ให้เพียงพอ การจัดสถานที่ควรจัดเป็นรูปครึ่งวงกลม ๑-๒ แถว ไม่ควรซ้อนกัน หลายชั้น เพื่อให้ผู้เข้าร่วมประชุมมีส่วนร่วมมากที่สุด 
3. พัฒนากรผู้ประสานงานตำบล ต้องมีการเตรียมความพร้อมของชุมชนล่วงหน้า โดยการประชาสัมพันธ์ สร้างความเข้าใจต่อประชาชนในการเข้าร่วมประชุม เตรียมข้อมูลความเป็นจริงของหมู่บ้าน เพื่อร่วมกันตัดสินใจการประเมิน หรือประสานงานคัดเลือกตัวแทนจากทุกครัวเรือนของหมู่บ้านครัวเรือนละ 1 คน เข้าร่วมการจัดเวที 
4. ดำเนินการประเมิน โดยวิทยากรสร้างบรรยากาศ สร้างความรู้สึกผ่อยคลายเป็นกันเองในการประเมิน ชี้แจงวัตถุประสงค์  และวิทยากรอธิบายความหมายของแต่ละองค์ประกอบตัวชี้วัด ให้ที่ประชุมให้เหตุผลหรือบอกวิธีการที่ทำให้ตัวชี้วัดเป็นจริง แล้วให้ที่ประชุมให้คะแนนที่ละตัวชี้วัด โดยวิธีการยกมือให้คะแนนตามที่ต้องการ จนครบทุกตัวชี้วัดแล้ววิทยากรจึงเฉลยความหมายสรุปคะแนน เป็นรายองค์ประกอบและสรุปการประเมินเป็นรายตัวชี้วัด เพื่อเรียนรู้ร่วมกันว่าสิ่งที่ต้องปรับปรุง สิ่งที่ต้องรักษาไว้ ทำความเข้าใจสภาพของชุมชน และระดับความสุขที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน และเพื่อวัดผลให้เกิดประสิทธิภาพจึงจำเป็นต้องมีการเปรียบเทียบ จึงได้มีการวัดความสุขในภาพรวมโดยวิธีการวัดโดยใช้ปรอทวัดความสุข ณ ปัจจุบัน โดยให้ที่ประชุมให้คะแนนระดับความสุข โดยวิธีการยกมือให้คะแนนตามที่ต้องการ ในแต่ละระดับ คือ ระดับ ๐-๒๐ คะแนน ระดับน้อยที่สุด (อยู่ร้อน นอนทุกข์) ระดับ ๒๑-๔๐ คะแนน ระดับน้อย (อยู่ได้ คลายทุกข์) ระดับ ๔๑-๖๐ คะแนน ระดับปานกลาง (อยู่อิ่ม นอนอุ่น) ระดับ๖๑-๘๐ คะแนน ระดับมาก(อยู่ดี มีสุข) ระดับ๘๑-๑๐๐ คะแนน ระดับมากที่สุด(อยู่เย็น เป็นสุข)  สรุปผลการประเมิน หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบของอำเภอเมืองประจวบคีรีขันธ์ได้คะแนน ประมาณ 85 คะแนนขึ้นไป  อยู่ในระดับมากที่สุด คือหมู่บ้านมีความ “อยู่เย็น เป็นสุข ” 
5. วิทยากรถามที่ประชุมต่อว่า ตัวชี้วัดที่ได้คะแนนต่ำ จะต้องทำอะไรต่อกันดี เพื่อให้ค่าคะแนนความสุขเพิ่มขึ้น สำหรับตัวชี้วัดที่ได้ค่าคะแนนสูงจะต้องทำอะไรต่อเพื่อให้คงอยู่และดีขึ้นอีก แล้วนำข้อเสนอที่ได้ไปเป็นข้อมูลในการปรับปรุงแผนพัฒนาหมู่บ้านต่อไป

บันทึกขุมความรู้ (Knowledge Assets)

1. ศึกษารายละเอียด สร้าง/ทำความเข้าใจในขั้นตอน ประเด็นคำถาม การใช้เครื่องมือในการประเมิน 
2. การมีส่วนร่วมของคนในชุมชนต้องมาจากตัวแทนของทุกครัวเรือน 
3. การดำเนินการประเมิน โดยวิทยากรต้องสร้างบรรยากาศ สร้างความรู้สึกผ่อนคลายเป็นกันเองกับผู้เข้าร่วมประชุมและวิทยากรต้องตั้งคำถาม/อธิบายความหมายของแต่ละตัวชี้วัดอย่างชัดเจน

แก่นความรู้ (เทคนิคสำคัญของความสำเร็จ)

การใช้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสู่การวัดความสุขมวลรวมชุมชนนั้น มีเทคนิคสำคัญในการดำเนินงานคือ เทคนิคการทำงานแบบมีส่วนร่วม เพราะในการดำเนินงานการใช้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสู่การวัดความสุขมวลรวมชุมชน จะทำคนเดียวนั้นยากที่จะสำเร็จได้ จำเป็นต้องอาศัยหลักการมีส่วนร่วมจากภาคีการพัฒนาทั้งภาครัฐ เอกชนและประชาชนในพื้นที่
กลยุทธ์ในการทำงาน

1. การทำความเข้าใจในขั้นตอน ประเด็นคำถาม การใช้เครื่องมือกับคณะวิทยากรแบ่งงานให้ทุกคนในทีมมีบทบาทหน้าที่และสามารถทำงานแทนกันได้ 
2. การดำเนินการประเมิน โดยวิทยากรต้องสร้างบรรยากาศ สร้างความรู้สึกผ่อนคลายเป็นกันเองกับผู้เข้าร่วมประชุมและวิทยาต้องตั้งคำถาม/อธิบายความหมายของแต่ละตัวชี้วัดอย่างชัดเจน 
3. พัฒนากรผู้ประสานงานตำบล ต้องมีการเตรียมความพร้อมของชุมชน ล่วงหน้า โดยการประชาสัมพันธ์ สร้างความเข้าใจต่อประชาชนในการเข้าร่วมประชุม

กฎระเบียบ แนวคิด ทฤษฏีที่เกี่ยวข้อง

1. แนวทางการประเมินความสุขมวลรวมของหมู่บ้าน (ฉบับการ์ตูน) กรมการพัฒนาชุมชน 
2. คู่มือการดำเนินงานโครงการหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง 
3. คู่มือการประเมินความ “อยู่เย็น  เป็นสุข” กรมการพัฒนาชุมชน พ.ศ. 2554