การส่งเสริมการสร้างความสุขมวลรวมของชุมชนด้วยคนในชุมชน

เจ้าของความรู้    นายมรกต  วิเลิศปรีชาตระกูล

ตำแหน่ง พัฒนาการอำเภอบ้านโพธิ์

สังกัด   สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอบ้านโพธิ์

เบอร์โทรศัพท์    08 1819 9206

เป็นการแก้ไขปัญหาเกี่ยวกับ    การวัดผลสำเร็จของหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง

เหตุการณ์เกิดขึ้นเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2557

สถานที่เกิดเหตุการณ์ บ้านทุ่งช้าง  หมู่ที่  4 ตำบลหนองบัว อำเภอบ้านโพธิ์ จังหวัดฉะเชิงเทรา 

เรื่องเล่า... กรมการพัฒนาชุมชนเป็นหน่วยงานในการส่งเสริมการบริหารจัดการชุมชนให้เข้มแข็งอย่างยั่งยืน โดยการน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาเป็นหลักในการดำเนินงาน และใช้ในการขับเคลื่อน สร้างขุมความรู้ให้กับประชาชน กลุ่ม องค์กร และชุมชนในหมู่บ้าน เพื่อส่งเสริมให้ประชาชน กลุ่ม องค์กร ชุมชนนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการดำรงชีวิตและเป็นเป้าหมายการพัฒนาของหมู่บ้านผ่านกระบวนการใช้ความรู้ ความเข้าใจ ประสบการณ์ และแนวการปฏิบัติตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มาประยุกต์ใช้ให้เกิดความสำเร็จในเชิงคุณภาพ และส่งผลให้ประชาชนในหมู่บ้าน/ชุมชนมีความสุข ทั้งในระดับบุคคล ครอบครัว และชุมชน ซึ่งหมายถึง (ความอยู่เย็น เป็นสุข” ของชุมชน หรือความสุขมวลรวมของหมู่บ้าน/ชุมชน (Gross Village Happiness:GVH) และได้จัดสรรงบประมาณการดำเนินงานให้กับหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงเฉลิมพระเกียรติ เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ เป็นหมู่บ้านตัวอย่างให้หมู่บ้านอื่น ซึ่งมีกิจกรรมหลากหลาย   เพื่อให้เกิดผลเป็นรูปธรรมในหมู่บ้าน (3 ไม่ 3 มี) กล่าวคือ ไม่มีคนจน ไม่มียาเสพติด ไม่มีหนี้นอกระบบ มีสวัสดิการในชุมชน มีการอนุรักษ์การใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และมีความสมัครสมานสามัคคี อันเป็นคำตอบของ “ความอยู่เย็นเป็นสุข” ภายในหมู่บ้าน หรือชุมชน อย่างยั่งยืน 

บ้านทุ่งช้าง... หมู่ที่ 4 ตำบลหนองบัว อำเภอบ้านโพธิ์ จังหวัดฉะเชิงเทรา   เป็นหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบที่ได้รับงบประมาณจากกรมการพัฒนาชุมชน ปี 2557  หลังจากกรมการพัฒนาชุมชน  โดยสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอบ้านโพธิ์   ได้เข้าไปขับเคลื่อนการดำเนินงานด้านปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงทำให้คนในหมู่บ้านได้เรียนรู้และปรับเปลี่ยนพฤติกรรม  ความคิดของตนเองและคนในครอบครัวไปในทางที่ดียิ่งขึ้น 

ปี 2554 – 2557… กรมการพัฒนาชุมชน โดยสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอบ้านโพธิ์ ยังเข้าไปขับเคลื่อนการดำเนินงานด้านปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยการรักษามาตรฐานความเป็นหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ  โดยกิจกรรมที่ทำจะต้องลดรายจ่าย  เพิ่มรายได้ สร้างการเรียนรู้ให้คนในชุมชนอยู่เสมอและสามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวันให้ได้ 

เพื่อเป็นการทดสอบว่า... ทุกอย่างที่ลงไปสนับสนุนประชาชนทำให้ชุมชนมีความสุขเพิ่มขึ้นหรือลดลงอย่างไร    กรมการพัฒนาชุมชนจึงสร้างแบบดัชนีการวัดความสุขมวลรวมของชุมชน หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง หรือดัชนีชี้วัด ความอยู่เย็นเป็นสุขของหมู่บ้าน  โดยการวัดความสุขมวลรวม มีองค์ประกอบ 6 ด้าน 22 ตัวชี้วัด ดังนี้ 

ด้านที่ 1 การมีสุขภาวะ... ทั้งในด้านของสุขภาพร่างกายที่ดีแข็งแรงสมบูรณ์ การเข้าถึงระบบการรักษาพยาบาล รวมถึงสุขภาพใจที่ดีมีคุณธรรม จริยธรรม และได้รับการศึกษาอย่างทั่วถึง ใช้ชีวิตอย่างมุคุณค่าอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุขเป็นบุคคลที่มีศักยภาพ จำนวน 3 ตัวชี้วัด 

ด้านที่ 2 เศรษฐกิจชุมชนเข้มแข็ง... เป็นธรรม มุ่งเน้นการสร้างอาชีพ ส่งเสริมการมีรายได้ การรวมกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชน ที่เห็นเป็นรูปธรรมหลากหลาย อาทิ การผลิตและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ OTOP  การส่งเสริมให้เกิดการออม การมีสวัสดิการกองทุนในรุปแบบต่างๆ ที่ให้บริการตอบสนองความต้องการของผู้อยู่อาศัยในชุมชนได้อย่างเป็นรูปธรรม จำนวน 3 ตัวชี้วัด 

ด้านที่ 3 ครอบครัวอบอุ่น... เป็นการส่งเสริม สนับสนุนสถาบันครอบครัว สร้างการมีส่วนร่วม มีจุดหมายร่วมกัน รวมถึงการส่งเสริมการจัดสวัสดิการให้กับคนชรา และปลูกฝังคุณธรรมในการอยู่ร่วมกันในสังคมได้อย่างผาสุกจำนวน 3 ตัวชี้วัด 

ด้านที่ 4 ชุมชนมีการบริหารจัดการชุมชนที่ดี... ส่งเสริมให้ชุมชนสามารถร่วมมือช่วยเหลือเกื้อกูลกัน และมีการบริหารจัดการชุมชนอย่างมีเหตุผล พร้อมสร้างการทำงานร่วมกับภาคีเครือข่าย เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่มีบทบาทเกื้อหนุนกันในชุมชน ตลอดจนสามารถรักษา สืบสานวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่น จำนวน 5 ตัวชี้วัด 

ด้านที่ 5 การมีสภาพแวดล้อมที่ดีมีระบบนิเวศที่สมดุล... โดยการส่งเสริมให้ประชาชน ครอบครัว และชุมชน มีความสัมพันธ์อันดีต่อกัน ตลอดจนมีสภาพแวดล้อมที่มีคุณภาพสมดุลกับระบบนิเวศ จำนวน 4 ตัวชี้วัด 

ด้านที่ 6 เป็นชุมชนประชาธิปไตย มีธรรมมาภิบาล... โดยการส่งเสริมการรวมกลุ่มและการมีส่วนร่วมของชุมชน ที่เห็นได้จากการจัดให้มีเวทีประชาคมของหมู่บ้าน ชุมชน ตลอดจนการปลูกจิตสำนึกให้เคารพในสิทธิของส่วนรวม จำนวน 4 ตัวชี้วัด 

ขุมความรู้

วิธีการดำเนินการ (ส่งเสริม สนับสนุน ให้เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน ดำเนินการดังนี้)

1. เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน ทุกคน  ควรศึกษาและทำความเข้าใจกับตัวชี้วัดอย่างละเอียด 
2. เตรียมวัสดุ อุปกรณ์ให้พร้อม เช่น ตัวชี้วัด  ค่าคะแนน อุปกรณ์การให้คะแนน 
3. เตรียมครัวเรือนเป้าหมายอย่างน้อย 30 ครัวเรือน 
4. เตรียมสถานที่ให้พร้อม เครื่องเสียงพร้อม   เดินไปมาสะดวก 
5. ก่อนวัดความสุขมวลรวม   ควรสร้างบรรยากาศให้เป็นกันเอง  เน้นการพูดคุยแลกเปลี่ยนแบบเรียบง่ายไม่เน้นรูปแบบเชิงวิชาการ 
6. อธิบายตัวชี้วัดแต่ละตัว ค่าคะแนน การให้คะแนนให้ครัวเรือนเป้าหมาย  ได้ทราบ 
7. หาค่าเฉลี่ยคะแนนเป็นข้อๆไป แล้วใส่ค่าคะแนนที่โครงข่ายใยแมงมุม 
8. คิดคะแนนจาก 100 คะแนน เป็นร้อยละ ใส่ที่ปรอทวัดความสุข บ้านทุ่งช้าง หมู่ที่ 4  ตำบลหนองบัว วัดปรอทได้   49 คะแนน  (อยู่อิ่ม นอนอุ่น) พร้อมอธิบายหัวข้อของค่าคะแนนปรอทให้คนในชุมชนได้รู้ว่า  ขณะนี้คนในชุมชนอยู่แบบไหน    มีความสุขหรือไม่   ถ้าอยากให้คนในชุมชนอยู่เย็น  เป็นสุข  ต้องสร้างแรงจูงให้ทำอย่างไรถึงจะมีความสุขแบบอยู่เย็น  เป็นสุขได้ 

แก่นความรู้

1. กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนมีผลต่อความเที่ยงตรงของค่าคะแนนความสุขมวลรวมที่วัดได้ ดังนั้นครัวเรือนเป้าหมาย  ต้องมีอิสระในการให้ค่าคะแนนอย่างถูกต้องและเป็นจริง ไม่ถูกครอบงำหรือมีอคติ 
2. การวัดความสุขมวลรวมของชุมชน จะเกิดประโยชน์ได้จริง ชุมชนต้องร่วมกันวิเคราะห์องค์ประกอบที่มีค่าคะแนนต่ำหรือมีค่าคะแนนลดลง แล้วนำมาวางแผนกำหนดเป็นแผนงานหรือกิจกรรมเพื่อใช้ในการแก้ปัญหาตามองค์ประกอบนั้นๆ ให้ประสบความสำเร็จ 

 กลยุทธ์ในการทำงาน (ส่งเสริม สนับสนุน ให้เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน ดำเนินการดังนี้)

1. เตรียมวัสดุ อุปกรณ์ สถานที่ ให้พร้อม 
2. วิทยากรกระบวนการต้องมีความเข้าในในดัชนีตัวชี้วัดเป็นอย่างดี   มีการเตรียมตัว  ศึกษาเอกสารที่จะถ่ายทอดคนในชุมชนได้เข้าใจและเกิดการเรียนรู้ร่วมกัน 
3. สร้างบรรยากาศให้เป็นกันเอง สนุกสนาน และเปิดโอกาสให้ทุกคนมีอิสระในการให้คะแนน 

ผลสำเร็จของโครงการ

1. ครัวเรือนเป้าหมาย อย่างน้อย 30 ครัวเรือนได้รู้ข้อมูลและใช้เป็นแนวทางในการดำรงชีวิตของตนเองได้อย่างมีความสุขอย่างต่อเนื่อง 
2. หมู่บ้านชุมชนได้เรียนรู้ตัวชี้วัดแต่ละด้าน  และได้นำกลับมาใช้ปรับปรุงในหมู่บ้านของตนเอง 
3. หมู่บ้านสามารถเป็นศูนย์เรียนรู้แก่ชุมชนอื่นได้เป็นอย่างดี 
4. เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน เองก็สามารถนำตัวชี้วัดบ้างตัวมาปรับใช้ในดำรงชีวิตประจำวันและการทำงานได้เป็นอย่างดี 

ปัญหาและอุปสรรค
ครัวเรือนที่เข้าร่วมโครงการ  เป็นครัวเรือนที่มีความเสียสละเป็นอย่างมาก   ถ้าเข้าร่วมประชุม อบรม  ต่อ 1  วัน  1  ครั้ง   ก็อาจจะทำให้ครัวเรือนนั้น ขาดรายได้ที่ทำเป็นประจำ (เช่น การรับจ้างเป็นวัน ๆ ละ 300  บาท) 

แนวทางแก้ไข
ในฐานะเป็นผู้ส่งเสริมการขับเคลื่อนการดำเนินงานหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงของกรมการพัฒนาชุมชน   ต้องชี้แจงและสร้างความเข้าใจให้ครัวเรือนในชุมชน หรือครัวเรือนเป้าหมายได้ตระหนักและเข้าใจในวัตถุประสงค์ในการจัดโครงการเป็นการเรียนรู้ร่วมกันเพื่อเป็นแนวทางที่ใช้ในการดำรงชีวิตของคนในชุมชนตลอดไป